γράφει ο Γεώργιος Χ. Χατζής (*)
Η φύση του Δημογραφικού
Τα διάφορα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η πατρίδα μας δημιουργούν ένα περίπλοκο όσο και ζοφερό πλέγμα. Από αυτά όμως το Δημογραφικό είναι το μόνο που συνδέεται σχεδόν με όλα, και που είναι σε θέση να σημάνει (και δυστυχώς δεν είναι υπερβολή) τον ιστορικό μας αφανισμό.
Το Δημογραφικό είναι από μόνο του ένα περίπλοκο πολυδιάστατο και δυσεπίλυτο πρόβλημα, και αξίζει λίγο να το αναλύσουμε.
Σε τι συνίσταται:
Δεν είναι μόνο το πληθυσμιακό μέγεθος μιας χώρας που καθορίζει το δημογραφικό της πρόβλημα. Εκτός από αυτό (που οπωσδήποτε και πρωτίστως ισχύει) υπάρχουν και άλλες σημαντικές συνιστώσες, όπως:
- Ο ρυθμός των γεννήσεων, ή αλλιώς οι γεννήσεις ανά γυναίκα: Για να έχουμε ανανέωση του πληθυσμού, πρέπει στατιστικά κάθε γυναίκα να γεννά περίπου 2.1 τέκνα. Είναι αυτό που λέμε “δείκτη γονιμότητας”. Οτιδήποτε περισσότερο οδηγεί σε αύξηση, και οτιδήποτε λιγότερο σε μείωση του πληθυσμού.
- Ηλικία τεκνοποίησης: Ανεξάρτητα από τον αριθμό των παιδιών, έχει σημασία εάν οι γυναίκες τεκνοποιούν σε νεαρή ή σε πιο προχωρημένη ηλικία. Με τεκνοποίηση σε μικρότερες ηλικίες, όχι μόνο ο πληθυσμός διατηρείται μεγαλύτερος, αλλά και υπάρχει ενέργεια και χρόνος για περισσότερη ενασχόληση για τα παιδιά και τα εγγόνια, άρα υπάρχει θετική επίδραση στο δημογραφικό.
- Αναλογία πληθυσμού των γενεών: Έχει σημασία οι γενεές να ισορροπούν πληθυσμιακά μεταξύ τους, ώστε ο ρόλος της μιας να καλύπτει τις ανάγκες της άλλης. Ακόμα και μια έκρηξη γεννήσεων (baby-boom) δημιουργεί πρόσθετες ανάγκες ανατροφής της νέας γενιάς, που δεν είναι πάντα εύκολο να καλυφθούν. Φυσικά πολύ πιο δυσβάσταχτη είναι η αύξηση της αναλογίας των γερόντων, καθώς δεν υπάρχει ποιος να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες φροντίδας τους.
- Εθνικότητα και ταυτότητα των γεννήσεων: Η δημογραφία δεν έχει να κάνει μόνο αριθμητικά με τον πληθυσμό μιας χώρας, αλλά και με την εθνοτική της σύσταση. Μια χώρα όπου μια εθνική ομάδα υπερισχύει δημογραφικά μιας άλλης σε 2-3 γενεές καταλήγει να είναι πρακτικά μια άλλη χώρα, με άλλο χαρακτήρα. Μια Ελλάδα όπου θα γεννιούνται μεν παιδιά, αλλά όχι ελληνόπουλα, σύντομα θα καταλήξει να είναι απλά μια “Νοτιοβαλκανική Δημοκρατία” με ακαθόριστη ταυτότητα και αμφίβολο μέλλον.
- Χωρική κατανομή: Η άνιση και στρεβλή κατανομή του πληθυσμού μιας χώρας στις διάφορες περιοχές της δημιουργεί πολλαπλά και ποικίλα προβλήματα, σχετιζόμενα τόσο με την ανισοβαρή παραγωγική δομή, την υποβάθμιση περιοχών λόγω είτε ερήμωσης είτε συνωστισμού, την χαμηλή ποιότητα ζωής στις περιοχές αυτές, την αδυναμία ισόρροπης αξιοποίησης των εθνικών πόρων, αλλά και συχνά προβλήματα εδαφικής συνοχής και ακεραιότητας.
- Εισροές και εκροές πληθυσμών: Ανεξάρτητα από το πλήθος των γεννήσεων, η μετανάστευση πληθυσμών από ή προς μια χώρα επηρεάζει σημαντικά τόσο το μέγεθος, όσο και την σύσταση (εθνολογική αλλά και ποιοτική) ενός πληθυσμού, με ολέθριες συχνά συνέπειες ως προς την μελλοντική δυναμική του.